Iluzja pieniądza na przykładzie batonika Mars – Investio.pl w Forbes.pl!

Dywersyfikacja na przykładzie batonika Mars

W tekście z 1981 roku, brytyjski dziennikarz opublikował artykuł, w którym opisywał w jaki sposób od młodości radzi sobie z problemem fluktuacji siły nabywczej funta szterlinga i zjawiskiem iluzji pieniądza. Powojenne lata w Wielkiej Brytanii (i nie tylko) to okres wysokiej i zmiennej inflacji utrudniającej życie gospodarcze tamtejszych konsumentów i przedsiębiorców. W jaki sposób radzić sobie z tym problemem? Jak mierzyć zmiany swojej własnej sytuacji majątkowej?

Nico Colchester od swoich młodzieńczych lat zaczął wyrażać swoje dochody oraz majątek w… batonikach Mars. Dlaczego zdecydował się używać „alternatywnej waluty” w postaci jednych z najpopularniejszych słodyczy na świecie? Brytyjski dziennikarz uważał batony Mars za zdywersyfikowany koszyk towarów (kakao, tłuszcze roślinne, mleko, cukier). Na wykresie poniżej znajdują się notowania dwóch składników wchodzących w skład popularnego batonika począwszy od 1960 roku:

Notowania cukru i kakao od 1960 roku (źródło: Stooq)

Według Nico Colchestera koszyk towarów wchodzących w skład Marsów cechuje się długoterminową stabilnością w przeciwieństwie do przykładowo notowań złota, surowca bardzo podatnego na wszelkie spekulacje. Warto zaznaczyć, że nie chodzi tu o stabilność nominalnych cen batoników, które jak można wnioskować z wykresu powyżej musiały zmieniać się w czasie, lecz o ceny poszczególnych produktów i usług wyrażonych w batonikach Mars. W tabeli poniżej przedstawiono porównanie cen dwóch dóbr wyrażonych w brytyjskich funtach i cenach popularnych batoników:

Ceny poszczególnych dóbr wyrażona w funtach szterlingach i batonikach Mars (źródło: Financial Times), MB = cena wyrażona w batonikach Mars

Przykładowo, analizując ceny pieczeni wołowej w restauracji Simpson’s moglibyśmy dojść do wniosku, że jej cena przez 43 lata wzrosła z 20 pensów do £6,45, co daje wzrost wartości 3125%. W rzeczywistości jednak, gdy zmierzymy tę zmianę posługując się miarą batoników Mars to okazuje się, że cena ta wzrosła jedynie o 58,33%. Analogiczna sytuacja występuję w przypadku analizy ceny Morris 8, która nominalnie, w brytyjskich funtach, wzrosła ze £160 do £3100, natomiast gdy tę samą zmianę przedstawimy w batonikach Mars w rzeczywistości otrzymujemy spadek.

Pieniądz to towar 

Jakie wnioski możemy wyciągnąć w powyższych rozważań? Czy pieczeń wołowa w Simpson’s tak drastycznie podrożała, czy może to pieniądza „potaniał”? Przede wszystkim musimy zrozumieć, że pieniądz to towar jak każdy inny, a jego wartość, tak jak wartość każdego dobra podlega ciągłym zmianom rozumianym jako inflacja, bądź deflacja. W związku z powyższym, nie sposób za pomocą nominalnych wartości waluty mierzyć zmiany cen dóbr i usług na przestrzeni czasu. Nico Colchester do tego typu rozważań zaproponował ceny batoników Mars, które jak widzimy dość dobrze obrazują długoterminową stabilność cen poszczególnych produktów i usług. Innym przykładem tego typu rozważań jest publikowany przez The Economist Indeks Big Maca obrazujący niedowartościowanie, bądź przewartościowanie walut za pomoc porównania cen popularnych kanapek Big Mac w poszczególnych krajach.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że współcześni konsumenci znajdują się o wiele lepszej sytuacji niż ci sprzed kilkudziesięciu lat. Banki centralne stoją obecnie na straży wartości pieniądza, a ich podstawowym celem jest walka o niską, stabilną inflację. Publikacje GUS, czy też raporty o inflacji NBP zawierające prognozy zmian wartości pieniądza, umożliwiają współczesnym gospodarstwom domowym kształtować swoje zwyczaje konsumpcyjne. Należy jednak pamiętać o powszechnym błędzie poznawczym wspominanym na początku tego artykułu – iluzja pieniądza jest zjawiskiem dotyczącym każdego z nas. Pomimo zwiększenia świadomości ekonomicznej społeczeństwa, wciąż nie wszyscy jego członkowie są zaznajomieni z tak podstawowymi zagadnieniami jak chociażby wartość pieniądza w czasie.

Alternatywa?

Nico Colchester w swoim artykule sugerował, że użyteczność stosowania takich miar jak batoniki Mars potwierdza słuszność bardzo radykalnej teorii denacjonalizacji pieniądza autorstwa jednego z najbardziej szanowanych ekonomistów w historii – Friedricha von Hayeka. Teoria znanego ekonomisty szkoły austriackiej zakłada zniesienie monopolu państwa na emisję pieniądza. Hayek twierdził, że historia pokazuje, iż Państwo (banki centralne) nie spełnia swojej funkcji związanej z dostarczeniem stabilnego środka wymiany. Wnioskiem z tego faktu według tego ekonomisty jest konieczność zniesienia monopolu państwa oraz umożliwienie prywatnym instytucjom emisję nowych środków płatniczych. Wg jednego z najbardziej wpływowych przedstawicieli austriackiej szkoły ekonomii konkurencja na rynku walutowym doprowadzi do aprecjacji „dobrych” walut, których emitenci dbają o siłę nabywczą, względem „złych” walut, które są nieustannie „psute”. W tym  miejscu należy podkreślić, że propozycja Hayeka jest bardzo radykalna, wręcz rewolucyjna. Ciężko mi wyobrazić sobie, abyśmy w Polsce za poszczególne produkty i usługi mogli płacić w różnych walutach. Już w tym momencie konsumenci mają problem z określeniem realnej siły nabywczej jednej krajowej waluty, nie wyobrażam sobie sytuacji, kiedy gospodarstwa domowe zmuszone byłyby analizować tendencje zachowania grupy walut – zwykli konsumenci zmuszeni byliby stać się analitykami rynku walutowego. Jak w takiej sytuacji wyglądałby „wewnętrzny” rynek walutowy? Czy byłby on wystarczająco płynny? Czy cechowałby się odpowiednią efektywnością informacyjną? Trudno na te pytania odpowiedzieć.

Jedną z największych wątpliwości związaną z radykalną propozycją tego ekonomisty jest kwestia zaufania konsumentów wobec pieniędzy, których emitentami byłyby prywatne przedsiębiorstwa. Hayek argumentował swoją teorię faktem, iż w obecnych czasach pieniądz i tak ma już charakter fiducjarny, jego wartość oparta jest na zaufaniu, a jedyna różnica polega na rodzaju instytucji, która tę wartość gwarantuje. Według ekonomisty prywatne przedsiębiorstwa dbałyby o siłę nabywczą swoich walut nie z powodu troski o interes publiczny, lecz egoistycznej chęci osiągnięcia maksymalnych zysków ze swojej działalności, a kwestia tego, czy emitent jest instytucją publiczną, czy prywatną nie miał dla Hayeka żadnego znaczenia. Z pewność teoria Friedricha von Hayeka jest postulatem bardzo radykalnym, już sam proces wprowadzania nowej waluty do obiegu gospodarczego jest zjawiskiem trudnym do wyobrażenia.

Podsumowanie

Ludzie zdają sobie sprawę z tego, że 100 zł. dzisiaj jest warte więcej niż 100 zł. za rok. Problemem jest dla nich jednak oszacowanie wpływu jaki inflacja wywrze na siłę nabywczą. W związku z tym dokonują oni dużych uproszczeń, lub pomijają wpływ tego zjawiska na wartość ich majątku. Przykłady takie jak indeks BigMaca, czy „batoniki Mars” nie rozwiązują tego problemu. Ich cel jest inny – mają one w dobitny sposób pokazać jego istnienie. Dość radykalne propozycje rozwiązania tego problemu oferowane przez austriacką szkołę ekonomii są bardzo ściśle związane z teorią racjonalnych oczekiwań inflacyjnych. Wprowadzenie ich w życie jest nieprawdopodobne w obecnym systemie gospodarczym, gdyż oznaczało by to rezygnację Państwa z możliwości wpływania na sferę realną gospodarki poprzez kształtowanie polityki monetarnej. Zjawisko tak powszechne w ostatnich 5 latach, że aż nadużywane.