Teoria perspektywy

W tym wpisie chciałbym pokrótce omówić teorię perspektywy stworzoną przez Daniela Kahnemana i Amosa Tversky’ego, obserwacje zanotowane przez tych dwóch psychologów behawioralnych, stoją w opozycji do teorii użyteczności oczekiwanej stanowiącej część obowiązują paradygmatu ekonomicznego.

W swoich eksperymentach Kahneman i Tversky pytali grupę badawczą jak zachowałaby się w poszczególnych sytuacjach losowych. Badanym przedstawiano możliwe kwoty loterii (wygrana bądź przegrana – wiążąca się z koniecznością zapłaty danej kwoty) oraz prawdopodobieństwa zrealizowania się danego scenariusza. Przykładowo dawano do wyboru 2 scenariusze:

1. 20% szans na wygranie 5000 zł i 80% szansy na 0 zarobek.
2. Bezwarunkowe otrzymanie 800 zł (100% szansy).

W badaniach tego typu odnotowano, że ludzie preferowali scenariusze z pewnym zyskiem, choć scenariusz alternatywny (nr 1, z elementem losowości) posiadał wyższą wartość oczekiwaną. Co ciekawe w badaniu analogicznym, ale związanym z akceptacją strat, okazuje się, że ludzie preferują większe ryzyko („gorsza” wartość oczekiwana) jeżeli tylko będą mieli okazję do całkowitego zniwelowania strat.

W podsumowaniu swoich badań Kahneman i Tversky wyróżnili następujące efekty:

• efektpewności: ludzie preferują pewny zysk nad scenariuszami zawierającymi element losowości, nawet jeśli posiadają one wyższą wartość oczekiwaną.
• efekt odbicia: polega na różnym traktowaniu prognoz strat i zysków, ludzie w przypadkach konieczności wybrania scenariusza powodującego stratę poszukiwali ryzyka, wybierali scenariusze z gorszą wartością oczekiwaną jeżeli tylko dawały one szansę na zmniejszenie straty. W przypadku strat występował efekt odwrotny  do efektu pewności.
• efekt izolacji: ludzie upraszczają skomplikowane problemy, a wybieranie sposobu ich rozstrzygnięcia zależy od sposoby ujęcia problemu. Opisując dane zagadnienie w różny sposób ludzie decydowali się na inne działania.

Poprzedni wpis: Iluzja pieniądza
Następny wpis: Dysonans poznawczy